ફ્યુચર્સ માર્કેટ: જોખમ ઓછું નફો વધુ, પરંતુ પહેલા આને ધ્યાનમાં રાખો

કોમોડિટી એટલે કે વાયદા બજાર એ વૈશ્વિક બજાર વ્યવસ્થાના પાયામાંનું એક છે.  શેરબજારની જેમ કોમોડિટી માર્કેટમાં પણ ખરીદ-વેચાણ થાય છે, પરંતુ થોડી અલગ રીતે.

કોમોડિટી એટલે કે વાયદા બજાર એ વૈશ્વિક બજાર વ્યવસ્થાના પાયામાંનું એક છે.  શેરબજારની જેમ કોમોડિટી માર્કેટમાં પણ ખરીદ-વેચાણ થાય છે, પરંતુ થોડી અલગ રીતે.  શેરબજારમાં, કંપનીના શેર ખરીદીને, આપણે તેના નફા-નુકસાનનો હિસ્સો બનીએ છીએ, પરંતુ કોમોડિટી માર્કેટમાં, કાચો માલ ખરીદે છે અને વેચાય છે.  કોમોડિટીમાં તે તમામ વસ્તુઓનો સમાવેશ થાય છે જેનો ઉપયોગ વ્યક્તિ રોજિંદા જીવનમાં કરે છે, જેમ કે કઠોળ, ચોખા, મસાલા, કપાસ, સોનું, ચાંદી, લોખંડ વગેરે.  આ માર્કેટમાં મોટાભાગની કૃષિ પેદાશોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે.

 કોમોડિટીના ભાવો પર સોદા થાય છે

 વપરાયેલી દરેક વસ્તુ કોમોડિટીમાં આવે છે.  કોમોડિટી માર્કેટમાં, માલના જૂના અને નવા ભાવોના આધારે ભાવિ ભાવમાં સોદા કરવામાં આવે છે.  અહીં નફા માટે શેરબજારની જેમ લાંબી રાહ જોવી પડતી નથી.  માંગ પ્રમાણે માલના ભાવમાં વધઘટ થાય છે.  અહીં ઉદ્યોગપતિઓ કોઈ પણ વસ્તુની કિંમત આસમાને પહોંચાડે છે અને કોઈને માટે નીચે લઈ જાય છે.  અમુક અંશે દેશમાં ખાદ્ય ચીજવસ્તુઓમાં અચાનક વધારો થવા પાછળ વાયદા બજાર જવાબદાર છે.  તેથી જ જ્યારે પણ કોઈ કોમોડિટીના ભાવ આસમાને પહોંચવા લાગે છે ત્યારે સરકારને તે કોમોડિટીના વાયદા બજાર પર પ્રતિબંધ મૂકવાની ફરજ પડે છે.  આ બજારમાં કિંમતો માંગ અને પુરવઠાના કાયદા દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે.

વાયદા બજાર શું છે

 જો તમને કોમોડિટી વિશે થોડું જ્ઞાન હોય, તો તમે થોડું રોકાણ કરીને ઘણો નફો કમાઈ શકો છો.  આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં ભારતીય મસાલાની ઘણી માંગ હોવાથી, તમે મસાલાનો વેપાર કરીને સારો નફો મેળવી શકો છો.  કોમોડિટી માર્કેટમાં, સોદા નિશ્ચિત તારીખ માટે કરવામાં આવે છે.  દર મહિનાના છેલ્લા ગુરુવારે ડીલ સેટલ થાય છે.  જો તમે ઈચ્છો, તો તમે તમારી ડીલને આવતા મહિનાથી આગળ વધારી શકો છો.  ફ્યુચર્સ ટ્રેડિંગ કોમોડિટી એક્સચેન્જમાં થાય છે.  MCX, NCDEX, NMCE અને ICEX દેશના મુખ્ય કોમોડિટી એક્સચેન્જ છે.  હાલમાં, વાયદાના વ્યવહારો માટે પાંચ રાષ્ટ્રીય સ્તરના કેન્દ્રો છે, જેમાં 113 કોમોડિટીના વાયદાની ખરીદી અને વેચાણ થાય છે.  આ સિવાય, એવા 16 કેન્દ્રો છે જ્યાં ફોરવર્ડ માર્કેટ કમિશન દ્વારા માત્ર કોમોડિટીઝનો જ વેપાર થાય છે.  ફોરવર્ડ માર્કેટ કમિશન (FMC)નું મુખ્યાલય મુંબઈમાં છે.

 કોમોડિટી માર્કેટ બોમ્બેમાં કપાસથી શરૂ થયું

 કોમોડિટી માર્કેટની શરૂઆત બોમ્બે કોટન ટ્રેડ એસોસિએશન સાથે 1875 થી થઈ હતી.  અહીં માત્ર કપાસના જ સોદા થતા હતા.  આ પછી, 1900 માં, ગુજરાતી વેપારી વર્તુળે બદામ, બિયારણ અને કપાસનો વેપાર શરૂ કર્યો.  2007માં અભિષેક બચ્ચનની ફિલ્મ 'ગુરુ' ફ્યુચર્સ માર્કેટની રમત પર આધારિત હતી.

આ બાબતો ધ્યાનમાં રાખો

 જો તમારે એગ્રીકલ્ચર કોમોડિટીઝનો બિઝનેસ કરવો હોય તો એ કોમોડિટીના ઉત્પાદન, માંગ અને પુરવઠાની માહિતી હોવી જોઈએ.  પાકની સિઝનમાં, તેના આગમન, હવામાનની માહિતી અને આગામી સમયમાં પાક કેવો રહેશે, બજારમાં કેટલો પાક આવશે, તેના ભાવ શું હશે વગેરેની માહિતી હોવી જોઈએ. જો તમારે ધાતુનો સોદો કરવો હોય તો તેનું ઉત્પાદન, આયાત નિકાસ અને ઉદ્યોગ વિશ્વમાં તે ધાતુના ઉપયોગ વિશેની માહિતીનો ઊંડો અભ્યાસ કરવો જોઈએ.

 વેપાર બે રીતે થાય છે

 ફ્યુચર્સ માર્કેટમાં બે પ્રકારના સોદા હોય છે, એક ભાવિ અને વિકલ્પોના આધારે હોય છે.  આમાં, જો સોદાના ખરીદ-વેચાણ માટે કોમોડિટીની વાસ્તવિક કિંમતની જરૂર ન હોય તો, આખી રમત માત્ર માર્જિન મની પર જ ચાલે છે.  ભાવિ વેપારમાં ઓછા રોકાણની જરૂર છે.  અહીં દૈનિક નફો અને નુકસાનની ગણતરી કરવામાં આવે છે.  નુકસાનના કિસ્સામાં, વેપારીએ બ્રોકરને વળતર આપવું પડશે